مردان و زنان جوان به تربیت فرزندان خود دوره کودکی توجه خاصی نشان می‌دهند. خواسته‌های آنها را برآورده ساخته، در خصوص آینده درخشان آنها چه خیالاتی که نمی‌کنند. درست زمانی که به دوره نوجوانی می‌رسند والدین تصمیم می‌گیرند در تربیت آنها سختگیری کنند و از برآورده کردن همه خواسته‌های آنها امتناع می‌کنند. فرزندان نیز ناسازگاری با آموزه‌های والدین را در برنامه خود قرار می‌دهند و این آغاز راهی است که از آن با عنوان فاصله نسل‌ها یاد می‌شود.
داستان نشر کتاب ترکی در آذربایجان ما هم از این الگوی رفتاری تبعیت می‌کند. طی سالهای گذشته تلاشهای گسترده‌ای در زمینه نشر کتاب کودک به زبان ترکی صورت گرفته است اما نشر کتاب برای دوره سنی نوجوانی بلکه فراموش شده است. این نوشته گزارشی از وضعیت نشر نثر ادبی برای سه دوره بزرگسال، کودک و نوجوان است.
الف: رمان و داستان ویژه بزرگسالان
چاپ رمان و داستان ترکی در آذربایجان با فاجعه ۱۳۲۵ گره خورده است.در آن سال نویسندگانی مانند عباس پناهی ماکویی، فتحی خشکنابی، حمید محمدزاده، قهرمان قهرمان‌زاده و محمدتقی زهتابی مجبور به ترک شهر و دیار خود شدند. و سایر نویسندگان نیز به کنج بایکوت و فراموشی رانده شدند. از میان آنها پناهی ماکویی با رمانهایی مانند سیریلی چوبان، قیرمیزی آشیقلار، تبریز گئجه‌لری، ستارخان، خیابانی، قیزیل زیندان و حیدرخان عموغلو و فتحی خشکنابی با مجموعه داستانهایی مانند ایکی دوست، و سونونجو بایراقدار و رومانهایی مانند آتا و ایکی قارداش از پیشگامان ادبیات آذربایجان هستند. نویسنده‌ای مانند میرزا ابراهیموف از زشهرستان سراب که پیشتر و بر اثر فقر و بیکاری مجبور به مهاجرت شده بود ابراهیموف با داستانها و پیئس‌هایی مانند حیات، مادرید، محبت، کندچی قیز، یاخشی آدام، کؤزن اوجاقلار و ترجمه‌هایی که از آثار بزرگان ادبیات جهان به زبان ترکی سهم بزرگی در ادبیات آذربایجان داشته است. بودند نویسندگانی که در تمام آن سالهای سیاه چراغ رمان و داستان ترکی را روشن نگه‌داشتند که از میان آنها به گنجعلی صباحی متولد مرند و خالق آثاری مانند قارتال و حیات فاجعه‌لریندن حیکایه‌لر ، حبیب ساهر(میانه)، محمدلو عباسی (تبریز)، علیقلی کاتبی(مراغه)، عزیز محسن (اردبیل)، تقی فاضلی (زنجان)، مرضیه احمدی اسکوئی، علی اورمولو و محمد قاضی ممقانی می‌توان اشاره کرد. در سالهای گذشته آثار چاپ شده نویسندگانی مانند یوسف بهنمون(دالغین) در اورمیه، علی داشقین در تبریز، صالح عطایی در اردبیل، حیدر عباسی(باریشماز) در مراغه، ناصر منظوری (میانه)، ایواز طاها(موغان) و اسماعیل هادی(محال قره‌داغ) نور امیدی به عرصه داستان و رمان ترکی تابانده و خوانندگان بسیاری را جذب ادبیات ترکی نموده است. اتفاق بسیار مبارک دیکر ترجمه آثار بزرگان ادبیات جهان به زبان ترکی وچاپ آنها در آذربایجان جنوبی است که بیشتر به همت انتشارات بوتا صورت گرفته که از آنها می‌توان به چاپ آثاری از آلبرکامو، فرانس کافکا، ادگار آلن‌پو، ارنست همینگوی، ویلیام فالکنر، آنتوان چخوف اشاره کرد. شاید آنچه بیشتر باعث جذب خوانندگان رمان به کتابهای ترکی شد چاپ رمان‌های برتر آذربایجان شمالی در ایران بوده است. آثار نویسندگانی مانند اسماعیل شیخلی، آنار رضا، آفاق مسعود، کمال عبدالله، مولود سلیمانلی، جلیل محمدقلی‌زاده، ... با استقبال خوب مخاطبان مواجه شد.
ب: ادبیات کودک
آذربایجان و ادبیات ترکی همواره در زمینه ادبیات کودک پیشتاز بوده است.پانصد سال پیش ملامحمد فضولی کتاب صحبت الاثمار خود را برای کودکان نگاشت. در دوره معاصر نیز جبار باغچه‌بان بنیان‌گذار ادبیات کودک در آذربایجان جنوبی بوده است. در سالهای اخیر نیز نویسندگان و ناشران آذربایجان تلاشهای تحسین‌برانگیزی در زمینه نشر کتاب کودک داشته‌اند که در نتیجه آنها در چندسال گذشته نزدیک به سیصد عنوان کتاب به زبان ترکی منتشر شده و تیراژ مجموع آنها به بیش از نیم میلیون جلد کتاب رسیده است. در این میان انتشارات بوتا در اورمیه، انتشارات اختر در تبریز و مجموعه کیرپی در تبریز هرکدام با نشر نزدیک به ۵۰ عنوان کتاب پرکاران عرصه کتاب کودک به زبان ترکی بوده‌اند. رامین جهانگیرزاده در اردبیل نیز نویسنده کتابهای فراوانی در زمینه ادبیات کودک بوده است که هیجده جلد از آثار او به چاپ رسیده است. انتشارات یاز در اورمیه، انتشارات دنیزچین و نباتی و در تبریز هرکدام با نشر بیش از ۱۵ جلد کتاب کودک از جمله فعالان این عرصه محسوب می‌شوند. به جرات می‌توان گفت که در همه شهرهای آذربایجان یکی دو جلد کتاب کودک نشر شده است. به عنوان مثال تعداد کتابهای کودک نوشته شده در شهرستان مرند و مشکین از ده جلد هم تجاوز کرده است. انتشارات آیدین ساو و یاشار قلم در تبریز، اندیشه نو در تهران، موسسه فرهنگی آنا دیلینه سلام در مشکین و کانون پروش فکری کودکان در زنجان و انتشارات پارلاق قلم در بناب نیز هر کدام ناشر چندین جلد کتاب کودک بوده‌اند.
ج: کتاب دوره نوجوان
نشر کتاب برای دوره سنی نوجوانان به محاق فراموشی سپرده شده است و شاید تعداد این کتابها به انگشتان دست نیز نرسد. تا جاییکه بنده اطللاع دارم بالاجا تکین از آنتوان دوسنت اگزوپری و قاراجا قیز از سلیمان ثانی و آتام ایله منیم ناغیللاریم از اریش اوزر جز معدود کتابهای چاپ شده برای دوره نوجوان در ادبیات ترکی است. . اگر در سالهای گذشته تنها جوانان دانشگاهی در صدد خواندن کتابهای ترکی بودند و اگر مردان و زنان جوان به کودکان خود کتاب می‌خواندند امروزه نوجوانان زیادی در صدد خواندن آثار ادبی جهان به زبان خودشان هستند. امید است نویسندگان و ناشران آذربایجان ترجمه آثار برجسته کتاب نوجوان را در سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده وطیف گسترده خوانندگان نوجوان را از این لذت محروم نسازیم.
کتابهایی مانند اود گؤلچه‌سی(جان کریستوفر)، آغ داغلار(جان کریستوفر)، گون باتانا دک(لئو تولستوی)، پولینا، داغ‌اته‌گینین گؤز ببه‌یی(آناماریا ماتوته)، آنا (لیوباو روانکو)، اوشاق، عسکر، دنیز(ژرژ فون ویلیمه)، عاییله قوینوندا (هکتور مالو)، کؤلگه‌لر و ایشیقلار(آنتوان چخوف)، گؤیسل کئک(جان روداری)، آتلار آداسی( ایلس دیلون)، داغ و قوش( الیس مک لیران)، قیزیل و قورشون شهری( جان کریستوفر)، ساداکو و مین کاغاذی دورنا( النور کوئر) در صورت ترجمه و نشر میتواند طیف گسترده خوانندگان نوجوان را به همراه داشته باشد.
به تجربه دریافته‌ام که ترجمه کتاب از نویسندگانی که در آنها اسامی شخصیتهای داستانی با اسامی مستعمل در جامعه ما یکی است به دلیل همذات پنداری بیشتر، مورد توجه خوانندگان قرار میگیرد برای همین ترجمه و نشر کتابهایی مانند بارس ناغیللاری از نویسنده بنگال لیلا مجومدار و کتاب بالیقلار اؤلمه‌سینلر دئیه از حسن عبداله و بولاق قوروقچوسو از زین العابدین الحسینی قطعا می تواند خوانندگان زیادی را جذب نماید.
مردان و زنان جوان به تربیت فرزندان خود دوره کودکی توجه خاصی نشان می‌دهند. خواسته‌های آنها را برآورده ساخته، در خصوص آینده درخشان آنها چه خیالاتی که نمی‌کنند. درست زمانی که به دوره نوجوانی می‌رسند والدین تصمیم می‌گیرند در تربیت آنها سختگیری کنند و از برآورده کردن همه خواسته‌های آنها امتناع می‌کنند. فرزندان نیز ناسازگاری با آموزه‌های والدین را در برنامه خود قرار می‌دهند و این آغاز راهی است که از آن با عنوان فاصله نسل‌ها یاد می‌شود.